به گزارش حوزه حقوقی قضایی باشگاه خبرنگاران، دیوان عالی کشور عالی‌ترین نهاد قضائی در ایران است که از برجسته‌ترین قضات کشور تشکیل می‌شود. هیات عمومی این دیوان حق صدور رای وحدت رویه را دارد که از ارزشی برابر با قوانین برخوردار است. شعب این دیوان نیز حق رسیدگی به شکایات از آرای صادره توسط دادگاه‌های پائین‌رتبه‌تر را دارند.
اعضا و رئیس این دیوان همچون تمامی قضات دیگر توسط رئیس قوه قضاییه منصوب می‌شوند. ریاست این دیوان در حال حاضر از سال (۱۳۸۹) بر عهدهٔ آیت‌الله احمد محسنی گرکانی است. رسیدگی این دیوان به پرونده‌ها به صورت شکلی است و طرفین دعاوی در دادگاه حاضر نمی‌شوند مگر آنکه دادگاه برای ادای توضیحات اقدام به احضار آنها کند. رأی شعب این دادگاه نیز به شکل نقض یا ابرام رأی دادگاه تالی است.
علاوه بر این، برابر بند 10 قانون اساسی، دیوانعالی کشور صلاحیت رسیدگی به تخلفات رئیس جمهور از وظایف قانونی را دارد.
مقرّ اصلی این دیوان در شهر تهران و دارای شعب متعدد است، رئیس قوه قضائیه براساس مقتضیات زمانی می‌تواند شعبی در شهرستان‌ها تاسیس نماید.
در حال حاضر دیوان عالی کشور 33 شعبه دارد، دو شعبه در مشهد و سایر شعبات در تــهران فعالیت دارند. هــر شعبه با دو قاضی( یک رئیس و یک مستشار) تشکیل می‌شود و می‌تواند یک عضو معاون داشته باشد که در صورت لزوم وظایف هر یک از دو عضو شعبه را عهده دار می‌شود، نکته مهم این که حق انشا رای با رئیس و مستشار است.
در کنار دیوان عالی کشور دادسرای دیوانعالی کشور یا دادستانی کل کشور متشکل از رئیس (دادستان کل کشور) و معاونان اول و دوم و تعدادی دادیار است که در کنار دیوانعالی کشور انجام وظیفه می‌نماید.
نحوه رسیدگی دیوان عالی کشور
ریاست دیوان عالی کشور به عهده رئیس شعبه اول است و پرونده‌ها به دستور او به شعب دیگر ارجاع می‌شود. وی می‌تواند اختیارات خود را در خصوص ارجاع پرونده‌ها و ریاست جلسات هیات عمومی به رئیس یکی از شعب دیگر و یا معاون قضائی خود محول نماید.
هر یک از اعضای شعب دیوان عالی کشور موظف است پرونده ارجاعی را با حفظ نوبت و کمال دقت مطالعه و بررسی نموده، پس از مشاوره کافی اظهار نظر نماید.
پرونده‌ها به نوبت رسیدگی می‌شود، مگر در موارد فوری که به تشخیص رئبس، رسیدگی خارج از نوبت به عمل خواهد آمد.
اصحاب دعوی و یا وکلای آنان برای رسیدگی احضار نمی‌شوند، مگر آنکه شعبه دیوانعالی کشور حضور آنان را برای ادای توضیحات لازم بداند که در این صورت کسانی که حضورشان لازم است احضار می‌گردند و پس از استماع توضیحات آنها و اظهار عقیده دادستان کل کشور یا نماینده او شعبه مبادرت به صدور رای می‌نماید و لی عدم حضور احضارشدگان، بدون عذر موجه، صدور رای را به تاخیر نمی‌اندازد.
وظایف دیوان عالی کشور
این دیوان وظایف متعددی به عهده دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
1 ) - نظارت بر اجرای صحیح قوانین در محاکم و ایجاد وحدت رویه قضائی(اصل 161 قانون اساسی).
2 ) - رسیدگی به تخلف رئیس جمهور و صدور حکم درباره آن (اصل 110 قانون اساسی و قانون تعیین حدود وظائف و اخیتارات و مسئولیتهای رئیس جمهور مصوب 1365).
3 ) - رسیدگی به تقاضای تجدید نظر از احکام دادگاه کیفری استان و دادگاه نظامی 1 و نیز حل اختلاف در صلاحیت و احاله.
4 ) - رسیدگی به درخواست‌های اعاده دادرسی و فرجام‌خواهی.
5 ) - رسیدگی به درخواست‌های تجدیدنظر نسبت به آراء قعطی در شعبه تشخیص دیوان در اجرای تبصره 2 ماده 18 قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب (اصلاحی 81).
دادستانی کل کشور در مورد کلیه آرا متناقض اظهار نظر ابتدایی نموده و به منظور ایجاد وحدت رویه قضائی، آرا مختلف فیه شعبه‌های دیوان عالی یا آرا معارض دادگاه‌های تالی در موضوع واحد را که منجر به استنباطات گوناگون از قانون شده درهیات عمومی دیوانعالی کشور مطرح می‌نماید.
هیات عمومی دیوانعالی کشور با توجه به ماهیت موضوع(حقوقی، جزائی و یا اصدار رای وحدت رویه ) آن را تقسیم بندی می‌کند:
1) – هیات عمومی شعب حقوقی متشکل از رئیس دیوان و روسای شعب حقوقی دیوان است و موضوعا به احکام اصراری دادگاه‌های تالی در موارد حقوقی رسیدگی می‌کند.
2) – هیات عمومی شعب کیفری با حضور رئیس دیوان و روسای شعب کیفری تشکیل و به احکام اصراری دادگاه‌های تالی کیفری در خصوص مسائل جزائی رسیدگی می‌کند.
3) – هیات عمومی وحدت رویه دیوانعالی کشور به منظور ایجاد وحدت رویه نسبت به آرا و احکام معارض صادره از شعب دیوانعالی و احکام متناقض دادگاه‌های تالی با حضور رئیس دیوان، رؤسا و مستشاران کلیه شعب حقوقی و کیفری تشکیل می‌شود. رای صادره از سوی این هیات برای کلیه مراجع قضائی کشور لازم الاتباع است.
